Czy mimo dobrego wzroku istnieją ludzie którzy postrzegają rzeczywistość „inaczej”? Czyli o tym jak osoby z depresją widzą świat
Zakład Farmakologii, Pracownia Neurobiologii Emocji i Procesów Poznawczych, Instytut Farmakologii im. Jerzego Maja PAN
III miejsce w konkursie na artykuł popularnonaukowy dla młodych naukowców IF PAN
Jak powiedzieć osobie, która dobrze widzi, że sposób w jaki postrzega świat nie jest właściwy? Zakrzywiony obraz rzeczywistości to jeden z wielu objawów depresji, z którą zmaga się ponad 264 milionów osób na całym świecie, bez względu na wiek. Samobójstwa popełniane w wyniku depresji stanowią drugą wiodącą przyczynę śmierci wśród młodych ludzi w wieku 15-29 lat. Co gorsze, światowa organizacja zdrowia - WHO - szacuje, że rocznie popełnianych jest blisko 800 000 samobójstw w wyniku zaburzeń depresyjnych [1]. Ale czym właściwie jest depresja i w jaki sposób się objawia? Otóż komponentem depresji nie jest wyłącznie smutek i zły nastrój towarzyszący kiepskiej pogodzie bądź kilku niepowodzeniom życia codziennego. Depresja to szerokie spektrum objawów nie tylko zmieniających sposób w jaki się czujemy, ale także wpływający na perspektywę w jakiej postrzegamy siebie, swoją przyszłość i otaczający nas świat. Negatywne przekonania oraz nawracające i niekontrolowane negatywne myśli są jednymi z wyniszczających objawów depresji. Co więcej badania dowodzą, że poza zniekształconym sposobem postrzegania świata pacjentom chorym na zaburzenia depresyjne towarzyszy zniekształcona pamięć (skłonność do częstszego przywoływania negatywnych wydarzeń z przeszłości), uwaga (nakierowana na negatywne aspekty świata ponad pozytywne) i interpretacja rzeczywistości (odbieranie otaczającego świata w negatywnych barwach) [2].
Zniekształcenia poznawcze i ich rola w utrzymywaniu się i rozwoju depresji zostały po raz pierwszy przedstawione przez Aarona Becka [3]. W swojej hipotezie podkreślił on funkcje zniekształceń poznawczych, które uśpione, w wyniku jednokrotnej aktywacji pod wpływem czynników środowiskowych mogą prowadzić do wykształcenia negatywnego sposobu przetwarzania informacji. Zatem mogą determinować sposób, w jaki jednostka postrzega siebie, świat i nadchodzącą przyszłość. Nazwał to triadą negatywnego myślenia, która jak już wspomniałam powyżej towarzyszy depresji. Ponad 4 dekady badań nad zniekształceniami poznawczymi i ich rolą w utrzymywaniu się i rozwoju depresji minęło od sformułowania tej hipotezy. Umożliwiły one dostarczenia imponujących ilości informacji dotyczących aspektów poznawczych w depresji, w tym także deficytów jakie jej towarzyszą. Osoby z depresją umniejszają wartość pozytywnych aspektów życia oraz wykazują wręcz katastroficzną reakcję na negatywne informacje zwrotne. Zjawisko to polega na tym, że po popełnieniu jednokrotnego błędu w trakcie wykonywania serii zadań, prawdopodobieństwo popełnienia kolejnego w następnej próbie znacząco rośnie [4]. Wynika to z zaburzeń wrażliwości na informacje zwrotne.
Wrażliwość tę, badam wraz z zespołem badaczy z Pracowni Neurobiologii Emocji i Procesów Poznawczych. W swoich pracach do oceny wrażliwości na informacje zwrotne u zwierząt wykorzystujemy test probabilistycznego przeuczania (PRL, ang. probabilistic reversal learning). W teście tym, zwierzę ma do wyboru jedną z dwóch dźwigni, spośród których jedna jest częściej nagradzana (w 80%), natomiast druga częściej karana (w 80%). Na podstawie dokonanych wyborów zwierzęta dzieli się na wrażliwe bądź niewrażliwe na negatywne informacje zwrotne a w kolejnych etapach zostają one przebadane w kontekście symptomów związanych z depresją. Celem prowadzonych badań jest sprawdzenie roli wrażliwości na informacje zwrotne w przewidywaniu podatności na występowanie depresji, czyli innymi słowy sprawdzenie czy wrażliwość na negatywne informacje zwrotne może być kognitywnym markerem depresji – co w dalszej perspektywie znacznie poprawiłoby diagnostykę tego zaburzenia.
Dotychczas w prowadzonych badaniach dowiedliśmy, że wrażliwość na informacje zwrotne to trwała i stabilna cecha behawioralna, która nie determinuje efektywności działania jednorazowych podań leków przeciwdepresyjnych takich jak agomelatyna i mirtazapina [5]. Mimo to, nie wyklucza to wpływu wrażliwości na negatywne informacje zwrotne na działanie innych leków przeciwdepresyjnych oraz na inne mierzone przez nas korelaty depresji. Przed nami jednak jeszcze długa droga i wiele badań do wykonania, ale być może dzięki nim, osoby z depresją zostaną szybciej zdiagnozowane bądź otrzymają szansę by ujrzeć świat w lepszych barwach – takim jakim jest naprawdę.
Bibliografia:
[1]. Strona internetowa Światowej Organizacji Zdrowia: www.who.int (data dostępu 21.09.20). Strona, z której pozyskano aktualne informacje dotyczące skali globalnego problemu jakim jest depresja.
[2]. Gotlib, I. H., & Joormann, J. Cognition and depression: current status and future directions. Annual review of clinical psychology, 2010;6, 285–312. Autorzy artykułu przedstawiają podsumowanie wiedzy o zniekształceniach poznawczych w depresji oraz sugerują dalsze kierunki badań.
[3]. Beck A. T. Beck Cognitive models of depression. Journal of Cognitive Psychotherapy 1987;1;5-37. Autorzy artykułu wyjaśniają na czym polega kognitywny model depresji.
[4]. Elliott R, Sahakian BJ, Herrod JJ, Robbins TW, Paykel ES. Abnormal response to negative feedback in unipolar depression: evidence for a diagnosis specific impairment. Journal of neurology, neurosurgery, and psychiatry. 1997;63(1):74-82. W tej publikacji po raz pierwszy opisano katastroficzną reakcję na negatywne informacje zwrotne.
[5]. Surowka P., Noworyta K., Rygula R. Trait Sensitivity to Negative and Positive Feedback Does Not Interact With the Effects of Acute Antidepressant Treatment on Hedonic Status in Rats. Frontiers in Behavioral Neuroscience, 2020;14, p.147. W tej publikacji badano wpływ wrażliwości na informacje zwrotne na efektywność wybranych dwóch leków przeciwdepresyjnych.
