Pracownia Neurofarmakologii i Epigenetyki


Pracownia Neurofarmakologii i Epigenetyki

 

Rys historyczny

Pracownia Neurofarmakologii i Epigenetyki powstała 23 kwietnia 2021 roku w wyniku przekształcenia działającej od 7 sierpnia 2018 roku Pracowni Neuroendokrynologii Molekularnej.

Pracownia jest jedną z pięciu innowacyjnych pracowni naukowych utworzonych w ramach projektu pt. „Modernizacja budynku oraz infrastruktury badawczej Instytutu Farmakologii PAN w Krakowie w celu utworzenia innowacyjnych pracowni naukowych badań mózgu” realizowanego w latach 2009-2013. Środki na utworzenie Pracowni pochodziły z Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (2.1. Rozwój ośrodków o wysokim potencjale badawczym, Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, perspektywa 2007-2013).

Idea utworzenia Pracowni pojawiła się w odpowiedzi na konkurs pt. „Pomysł na nową pracownię” ogłoszony przez Dyrektora Instytutu Farmakologii PAN prof. dr hab. Krzysztofa Wędzonego w 2009 roku. Inicjatorką utworzenia Pracowni i jej dotychczasowym kierownikiem jest prof. dr hab. Małgorzata Kajta.

Dynamiczny rozwój Pracowni stworzył środowisko sprzyjające rozwojowi zawodowemu, czego dowodzą zdobywane stopnie i tytuły naukowe. Od 2018 roku awansowało 4 pracowników uzyskując kolejno: stopień naukowy doktora nauk medycznych w dyscyplinie biologia medyczna (2018 r.), tytuł naukowy profesora nauk medycznych (2019 r.), stopień naukowy doktora habilitowanego w dziedzinie nauk medycznych i nauk o zdrowiu w dyscyplinie nauki medyczne (2024 r.), a także stopień naukowy doktora w dziedzinie nauk medycznych i nauk o zdrowiu w dyscyplinie nauki medyczne (2025 r.).

 

Profil badań

Badania naukowe koncentrują się na chorobach cywilizacyjnych, zwłaszcza udarach mózgu i chorobie Alzheimera, a także na zaburzeniach układu nerwowego związanych z długotrwałą ekspozycją na zanieczyszczenia środowiskowe. Początkowo główny obszar badań stanowiły molekularne mechanizmy neurotoksyczności wywołanej narażeniem komórek lub zwierząt na występujące w środowisku substancje hormonalnie czynne i powiązanie ich z etiologią chorób układu nerwowego. Najnowsze badania ogniskują się na poszukiwaniu substancji o potencjale neuroprotekcyjnym, które mogą stanowić podstawę nowych terapii udarów mózgu i choroby Alzheimera.


Modele

·        Hodowle pierwotne komórek nerwowych mózgu gryzoni laboratoryjnych prowadzone w systemach rozproszonym i organotypowym

·        Hodowle macierzystych komórek nerwowych i mikrogleju

·        Hodowle ludzkich neuronów pochodzących z indukowanych pluripotencjalnych komórek macierzystych (iPSC) 

·        Komórkowe i zwierzęce modele udarów mózgu, asfiksji okołoporodowej i choroby Alzheimera

 

Najważniejsze odkrycia

·        Selektywny modulator błonowej frakcji receptorów estrogenowych (mERα, mERβ), jakim jest PaPE-1, wywołuje efekt neuroprotekcyjny w komórkowych modelach choroby Alzheimera. Mechanizm działania PaPE-1 polega głównie na obniżaniu ekspresji markerów choroby, hamowaniu apoptozy oraz stymulowaniu procesu autofagii, co angażuje metylację DNA specyficznych genów.

·        Selektywna modulacja receptora PPARγ przez amorfrutynę B chroni komórki nerwowe myszy przed uszkodzeniem hipoksyjno-ischemicznym, co angażuje procesy służące zachowaniu integralności mitochondrium, hamowaniu syntezy ROS i zależnych od ROS uszkodzeń DNA, a także hipermetylację genu Pparg. Amorfrutyna B hamuje również aktywację mikrogleju.

·        Receptor węglowodorów aromatycznych (AhR) może być punktem uchwytu dla leków służących poprawie farmakoterapii niedotlenienia mózgu. Zahamowanie szlaku AhR jest podstawowym mechanizmem ochronnego działania 3,3’‑diindolometanu (DIM) w komórkach nerwowych poddanych hipoksji/ischemii, a także w mózgu szczurów poddanych perinatalnej (okołoporodowej) asfiksji.

·        Prenatalna ekspozycja na pestycyd DDT może być powodem zaburzeń o charakterze depresyjnym. Ten efekt jest specyficzny dla izomeru p,p’-DDT i wiąże się z obniżeniem poziomu receptorów estrogenowych ERα i GPR30 (obecnie ESR1 i GPER1), hipermetylacją kodujących je genów oraz globalną hipometylacją DNA w mózgu myszy.

 

Metody badawcze

·        Ocena przeżywalności komórek, cytotoksyczności i markerów stresu oksydacyjnego m.in. poprzez barwienie kalceiną AM, AlamarBlue, NeuroFluor™ NeuO, pomiar uwalniania dehydrogenazy mleczanowej (LDH) oraz wykorzystanie dioctanu 2',7'-dichlorodihydrofluoresceiny (H2DCFDA).

·        Badanie procesów apoptozy i autofagii poprzez pomiar poziomu specyficznych markerów (m.in. kaspazy, błonowy potencjał mitochondrialny, ciała apoptotyczne, autofagosomy).

·        Analizy molekularne m.in. pomiar ekspresji genów za pomocą qPCR i mikromacierzy, pomiar ekspresji białek metodami ELISA i western blot, wyciszenie ekspresji genów przy użyciu specyficznych siRNA.

·        Analizy epigenetyczne m.in. pomiar metylacji DNA, zarówno globalnej, jak i specyficznych genów, pomiar aktywności enzymów zaangażowanych w modyfikacje histonów (HAT, HDAC, sirtuiny), pomiar ekspresji miRNA specyficznych dla chorób ośrodkowego układu nerwowego.

·        Immunofluorescencyjna detekcja specyficznych białek przy użyciu mikroskopii konfokalnej.

 

Słowa kluczowe

Amorfrutyna B, apoptoza, asfiksja, autofagia, bazedoksifen, biologia molekularna, 3,3’- diindolometan (DIM), choroba Alzheimera, daidzeina, DDE, DDT, ekscytotoksyczność, epigenetyka, fitoestrogeny, genisteina, hipoksja, iPSC, ischemia, metylacja DNA, mikromacierze, miRNA, modele in vitro, neuroprotekcja, neurotoksyczność, PaPE-1, pestycydy, pierwotne hodowle neuronów, raloksifen, receptory aktywowane przez proliferatory peroksysomów (PPAR), receptory dla ksenobiotyków, receptory estrogenowe (ER/ESR; GPR30/GPER1), receptory retinoidowe typu X (RXR), receptor węglowodorów aromatycznych (AhR), selektywne modulatory receptorów estrogenowych (SERM), selektywne modulatory receptora węglowodorów aromatycznych (SAhRM), siRNA, triklokarban, udar mózgu

Wszystkie publikacje
  • Artykuł popularnonaukowy "Od narodzin do starości – amorfrutyna B w neuroprotekcji" Karolina Przepiórska

    Link do artykułu

  • Poszukiwanie nowych strategii w leczeniu uszkodzeń mózgu wywołanych niedotlenieniem i niedokrwieniem.

    NAUKA, 2016, 3:55-73. Kajta M, Rzemieniec J, Rużyłło W.

  • W jaki sposób występujące w środowisku substancje hormonalnie czynne wpływają na mózg? Wszechświat, 2012, 113:10-13. Kajta M.
  • Molekularne podstawy działania estrogenów w ośrodkowym układzie nerwowym.

    Rozdział w: Szlaki przekazywania sygnałów komórkowych. Pod redakcją I. Nalepy. XXI Zimowa Szkoła Instytutu Farmakologii PAN. Mogilany, 2004, 61-69. Kajta M.

  • Hodowle komórek nerwowych. Rozdział XVII w: Hodowle komórek i tkanek. Pod redakcją S. Stokłosowej. PWN, Warszawa, 2004, 277-290. Kajta M.
Wszystkie publikacje
  • Selektywna modulacja receptora PPARγ przez amorfrutynę B jako nowatorskie podejście terapeutyczne wobec wywołanych chemioterapią uszkodzeń komórek mózgu ssaków, Mgr Bernadeta Pietrzak-Wawrzyńska

    Grant NCN PRELUDIUM; nr projektu 2023/49/N/NZ7/03640. W trakcie realizacji.

    Kierownik grantu: mgr Bernadeta A. Pietrzak-Wawrzyńska,

    Opiekun merytoryczny: prof. dr hab. Małgorzata Kajta 

  • Selektywna modulacja szlaków sygnałowych receptora PPARγ jako nowa strategia terapeutyczna wobec choroby Alzheimera, Dr Karolina Przepiórska-Drońska

    Grant NCN PRELUDIUM; 2022/45/N/NZ7/01418; 2023-2026. W trakcie realizacji.

    Kierownik grantu: Karolina Przepiórska

    Opiekun merytoryczny grantu: Prof. dr hab. Małgorzata Kajta

  • Selektywna aktywacja szlaków sygnałowych niejądrowych receptorów estrogenowych przez PaPE-1 jako nowe podejście terapeutyczne wobec sporadycznej postaci choroby Alzheimera, Prof. dr hab. Małgorzata Kajta

    Grant NCN OPUS; 2020/39/B/NZ7/00974; 2021-2024. W trakcie realizacji.

    Kierownik grantu: Małgorzata Kajta

  • Poszukiwanie skutecznych strategii ochrony komórek nerwowych przed niedotlenieniem i niedokrwieniem: Identyfikacja mechanizmów neuroprotekcyjnego działania nowych ligandów receptorów AhR i PPARg w eksperymentalnych modelach udaru., Prof. dr hab. Małgorzata Kajta

    Grant NCN OPUS; 2018/31/B/NZ7/01815; 2019-2022. W trakcie realizacji.

    Kierownik grantu: Małgorzata Kajta

  • Neurorozwojowe patomechanizmy działania triklokarbanu i dichlorodifenylodichloroetylenu: znaczenie apoptozy i autofagii oraz szlaków angażujących receptory dla estrogenów, węglowodorów aromatycznych i androstanu. , Prof. dr hab. Małgorzata Kajta

    Grant NCN OPUS; 2015/19/B/NZ7/02449; 2016-2019. 

    Kierownik grantu: Małgorzata Kajta

  • Wpływ substancji zaburzającej systemy endokrynne – 4-para-nonylofenolu – na efekty toksyczne przekazywane przez receptory dla ksenobiotyków PXR i CAR w aspekcie neurorozwojowym in vitro i in vivo. , Prof. dr hab. Małgorzata Kajta

    Grant NCN PRELUDIUM; 2011/01/N/NZ4/04950; 2011-2014.

    Kierownik grantu: Ewa Litwa

    Opiekun merytoryczny grantu: Małgorzata Kajta

  • Wpływ selektywnych modulatorów receptorów estrogenowych oraz receptorów węglowodorów aromatycznych na apoptozę komórek nerwowych indukowaną hipoksją/ischemią., Prof. dr hab. Małgorzata Kajta

    Grant NCN PRELUDIUM; 2011/01/N/NZ3/04786; 2011-2014

    Kierownik grantu: Joanna Rzemieniec

    Opiekun merytoryczny grantu: Małgorzata Kajta


  • Neuroprotekcyjny potencjał fitoestrogenów w neurorozwojowych modelach hipoksji i ekscytotoksyczności. , Prof. dr hab. Małgorzata Kajta

    Grant MNiSW; N N401 572138; 2010-2013.

    Kierownik grantu: Małgorzata Kajta

  • Zadanie badawcze 2.3: Znaczenie szlaków angażujących receptory estrogenowe oraz receptory węglowodorów aromatycznych i kwasu retinowego w neurorozwojowych patomechanizmach depresji. , Prof. dr hab. Małgorzata Kajta

    Grant Depresja-Mechanizmy-Terapie (DeMeTer) współfinansowany ze środków Unii Europejskiej z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka - Narodowa Strategia Spójności, 2007-2013; POIG.01.01.02-12-004/09; 2010-2014.

    Kierownik zadania badawczego 2.3: Małgorzata Kajta

  • Rola dioksyn i receptorów węglowodorów aromatycznych w apoptozie komórek nerwowych: mechanizmy i strategie ochronne. , Prof. dr hab. Małgorzata Kajta

    Grant MEiN; 2P05A 123 30; 2006-2009.

    Kierownik grantu: Małgorzata Kajta

Wszystkie granty
  • I miejsce w konkursie na artykuł popularnonaukowy "Od narodzin do starości – amorfrutyna B w neuroprotekcji" - organizator konkursu: Dyrekcja Instytutu Farmakologii im. Jerzego Maja w Krakowie. , Dr Karolina Przepiórska-Drońska
    Czwartek, 30 Września 2021
  • Zespołowa Nagroda Wydziału V Nauk Medycznych Polskiej Akademii Nauk za cykl publikacji. , Prof. dr hab. Małgorzata Kajta
    Czwartek, 22 Listopada 2018
  • Nagroda Fundacji im. J. i J. Supniewskich za osiągnięcia naukowe. , Prof. dr hab. Małgorzata Kajta
    Środa, 25 Lutego 2004
Wszystkie nagrody