Pracownia Neurofarmakologii i Epigenetyki
Pracownia Neurofarmakologii i Epigenetyki
Rys historyczny
Pracownia Neurofarmakologii i Epigenetyki powstała 23 kwietnia 2021 roku w wyniku przekształcenia działającej od 7 sierpnia 2018 roku Pracowni Neuroendokrynologii Molekularnej.
Pracownia jest jedną z pięciu innowacyjnych pracowni naukowych utworzonych w ramach projektu pt. „Modernizacja budynku oraz infrastruktury badawczej Instytutu Farmakologii PAN w Krakowie w celu utworzenia innowacyjnych pracowni naukowych badań mózgu” realizowanego w latach 2009-2013. Środki na utworzenie Pracowni pochodziły z Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (2.1. Rozwój ośrodków o wysokim potencjale badawczym, Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, perspektywa 2007-2013).
Idea utworzenia Pracowni pojawiła się w odpowiedzi na konkurs pt. „Pomysł na nową pracownię” ogłoszony przez Dyrektora Instytutu Farmakologii PAN prof. dr hab. Krzysztofa Wędzonego w 2009 roku. Inicjatorką utworzenia Pracowni i jej dotychczasowym kierownikiem jest prof. dr hab. Małgorzata Kajta.
Dynamiczny rozwój Pracowni stworzył środowisko sprzyjające rozwojowi zawodowemu, czego dowodzą zdobywane stopnie i tytuły naukowe. Od 2018 roku awansowało 4 pracowników uzyskując kolejno: stopień naukowy doktora nauk medycznych w dyscyplinie biologia medyczna (2018 r.), tytuł naukowy profesora nauk medycznych (2019 r.), stopień naukowy doktora habilitowanego w dziedzinie nauk medycznych i nauk o zdrowiu w dyscyplinie nauki medyczne (2024 r.), a także stopień naukowy doktora w dziedzinie nauk medycznych i nauk o zdrowiu w dyscyplinie nauki medyczne (2025 r.).
Profil badań
Badania naukowe koncentrują się na chorobach cywilizacyjnych, zwłaszcza udarach mózgu i chorobie Alzheimera, a także na zaburzeniach układu nerwowego związanych z długotrwałą ekspozycją na zanieczyszczenia środowiskowe. Początkowo główny obszar badań stanowiły molekularne mechanizmy neurotoksyczności wywołanej narażeniem komórek lub zwierząt na występujące w środowisku substancje hormonalnie czynne i powiązanie ich z etiologią chorób układu nerwowego. Najnowsze badania ogniskują się na poszukiwaniu substancji o potencjale neuroprotekcyjnym, które mogą stanowić podstawę nowych terapii udarów mózgu i choroby Alzheimera.
Modele
· Hodowle pierwotne komórek nerwowych mózgu gryzoni laboratoryjnych prowadzone w systemach rozproszonym i organotypowym
· Hodowle macierzystych komórek nerwowych i mikrogleju
· Hodowle ludzkich neuronów pochodzących z indukowanych pluripotencjalnych komórek macierzystych (iPSC)
· Komórkowe i zwierzęce modele udarów mózgu, asfiksji okołoporodowej i choroby Alzheimera
Najważniejsze odkrycia
· Selektywny modulator błonowej frakcji receptorów estrogenowych (mERα, mERβ), jakim jest PaPE-1, wywołuje efekt neuroprotekcyjny w komórkowych modelach choroby Alzheimera. Mechanizm działania PaPE-1 polega głównie na obniżaniu ekspresji markerów choroby, hamowaniu apoptozy oraz stymulowaniu procesu autofagii, co angażuje metylację DNA specyficznych genów.
· Selektywna modulacja receptora PPARγ przez amorfrutynę B chroni komórki nerwowe myszy przed uszkodzeniem hipoksyjno-ischemicznym, co angażuje procesy służące zachowaniu integralności mitochondrium, hamowaniu syntezy ROS i zależnych od ROS uszkodzeń DNA, a także hipermetylację genu Pparg. Amorfrutyna B hamuje również aktywację mikrogleju.
· Receptor węglowodorów aromatycznych (AhR) może być punktem uchwytu dla leków służących poprawie farmakoterapii niedotlenienia mózgu. Zahamowanie szlaku AhR jest podstawowym mechanizmem ochronnego działania 3,3’‑diindolometanu (DIM) w komórkach nerwowych poddanych hipoksji/ischemii, a także w mózgu szczurów poddanych perinatalnej (okołoporodowej) asfiksji.
· Prenatalna ekspozycja na pestycyd DDT może być powodem zaburzeń o charakterze depresyjnym. Ten efekt jest specyficzny dla izomeru p,p’-DDT i wiąże się z obniżeniem poziomu receptorów estrogenowych ERα i GPR30 (obecnie ESR1 i GPER1), hipermetylacją kodujących je genów oraz globalną hipometylacją DNA w mózgu myszy.
Metody badawcze
· Ocena przeżywalności komórek, cytotoksyczności i markerów stresu oksydacyjnego m.in. poprzez barwienie kalceiną AM, AlamarBlue, NeuroFluor™ NeuO, pomiar uwalniania dehydrogenazy mleczanowej (LDH) oraz wykorzystanie dioctanu 2',7'-dichlorodihydrofluoresceiny (H2DCFDA).
· Badanie procesów apoptozy i autofagii poprzez pomiar poziomu specyficznych markerów (m.in. kaspazy, błonowy potencjał mitochondrialny, ciała apoptotyczne, autofagosomy).
· Analizy molekularne m.in. pomiar ekspresji genów za pomocą qPCR i mikromacierzy, pomiar ekspresji białek metodami ELISA i western blot, wyciszenie ekspresji genów przy użyciu specyficznych siRNA.
· Analizy epigenetyczne m.in. pomiar metylacji DNA, zarówno globalnej, jak i specyficznych genów, pomiar aktywności enzymów zaangażowanych w modyfikacje histonów (HAT, HDAC, sirtuiny), pomiar ekspresji miRNA specyficznych dla chorób ośrodkowego układu nerwowego.
· Immunofluorescencyjna detekcja specyficznych białek przy użyciu mikroskopii konfokalnej.
Słowa kluczowe
Amorfrutyna B, apoptoza, asfiksja, autofagia, bazedoksifen, biologia molekularna, 3,3’- diindolometan (DIM), choroba Alzheimera, daidzeina, DDE, DDT, ekscytotoksyczność, epigenetyka, fitoestrogeny, genisteina, hipoksja, iPSC, ischemia, metylacja DNA, mikromacierze, miRNA, modele in vitro, neuroprotekcja, neurotoksyczność, PaPE-1, pestycydy, pierwotne hodowle neuronów, raloksifen, receptory aktywowane przez proliferatory peroksysomów (PPAR), receptory dla ksenobiotyków, receptory estrogenowe (ER/ESR; GPR30/GPER1), receptory retinoidowe typu X (RXR), receptor węglowodorów aromatycznych (AhR), selektywne modulatory receptorów estrogenowych (SERM), selektywne modulatory receptora węglowodorów aromatycznych (SAhRM), siRNA, triklokarban, udar mózgu
-
Amorfrutin B Protects Mouse Brain Neurons from Hypoxia/Ischemia by Inhibiting Apoptosis and Autophagy Processes Through Gene Methylation- and miRNA-Dependent Regulation.
Karolina Przepiórska, Agnieszka Wnuk, Cordian Beyer, Małgorzata Kajta
Molecular neurobiology, 10.1007/s12035-022-03087-9
PMID:36324052 -
Prenatal Exposure to Triclocarban Impairs ESR1 Signaling and Disrupts Epigenetic Status in Sex-Specific Ways as Well as Dysregulates the Expression of Neurogenesis- and Neurotransmitter-Related Genes in the Postnatal Mouse Brain.
Agnieszka Wnuk, Joanna Rzemieniec, Karolina Przepiórska, Bernadeta Angelika Pietrzak, Marzena Maćkowiak, Małgorzata Kajta
International journal of molecular sciences, 13121 10.3390/ijms222313121
PMID:34884933 -
Posttreatment Strategy Against Hypoxia and Ischemia Based on Selective Targeting of Nonnuclear Estrogen Receptors with PaPE-1.
A Wnuk, K Przepiórska, B A Pietrzak, M Kajta
Neurotoxicity research, 10.1007/s12640-021-00441-y
PMID:34797527 -
Is the commonly used UV filter benzophenone-3 a risk factor for the nervous system?
Agnieszka Wnuk, Małgorzata Kajta
Acta biochimica Polonica, 10.18388/abp.2020_5741
PMID:34351731 -
Post-Treatment with Amorfrutin B Evokes PPARγ-Mediated Neuroprotection against Hypoxia and Ischemia.
Agnieszka Wnuk, Karolina Przepiórska, Bernadeta A Pietrzak, Małgorzata Kajta
Biomedicines, 854 10.3390/biomedicines9080854
PMID:34440058 -
Selective Targeting of Non-nuclear Estrogen Receptors with PaPE-1 as a New Treatment Strategy for Alzheimer's Disease.
Agnieszka Wnuk, Karolina Przepiórska, Joanna Rzemieniec, Bernadeta Pietrzak, Małgorzata Kajta
Neurotoxicity research, 10.1007/s12640-020-00289-8
PMID:33025361 -
Neuroprotective effect of 3,3'-Diindolylmethane against perinatal asphyxia involves inhibition of the AhR and NMDA signaling and hypermethylation of specific genes.
J Rzemieniec, E Bratek, A Wnuk, K Przepiórska, E Salińska, M Kajta
Apoptosis : an international journal on programmed cell death, 10.1007/s10495-020-01631-3
PMID:32816128 -
Autophagy-related neurotoxicity is mediated via AHR and CAR in mouse neurons exposed to DDE.
Agnieszka Wnuk, Joanna Rzemieniec, Karolina Przepiórska, Julita Wesołowska, Anna Katarzyna Wójtowicz, Małgorzata Kajta
The Science of the total environment, S0048-9697(20)34121-8 10.1016/j.scitotenv.2020.140599
PMID:32721735 -
The neuroprotective action of 3,3'-diindolylmethane against ischemia involves an inhibition of apoptosis and autophagy that depends on HDAC and AhR/CYP1A1 but not ERα/CYP19A1 signaling.
J Rzemieniec, A Wnuk, W Lasoń, W Bilecki, M Kajta
Apoptosis : an international journal on programmed cell death, 10.1007/s10495-019-01522-2
PMID:30778709 -
Triclocarban impairs autophagy in neuronal cells and disrupts estrogen receptor signaling via hypermethylation of specific genes.
M Kajta, J Rzemieniec, A Wnuk, W Lasoń
The Science of the total environment, S0048-9697(19)34809-0 10.1016/j.scitotenv.2019.134818
PMID:31706213 -
Prenatal Exposure to Benzophenone-3 Impairs Autophagy, Disrupts RXRs/PPARγ Signaling, and Alters Epigenetic and Post-Translational Statuses in Brain Neurons.
Agnieszka Wnuk, Joanna Rzemieniec, Jakub Staroń, Ewa Litwa, Władysław Lasoń, Andrzej Bojarski, Małgorzata Kajta
Molecular neurobiology, 10.1007/s12035-018-1401-5
PMID:30402708 -
Triclocarban Disrupts the Epigenetic Status of Neuronal Cells and Induces AHR/CAR-Mediated Apoptosis.
M Kajta, A Wnuk, J Rzemieniec, W Lason, M Mackowiak, E Chwastek, M Staniszewska, I Nehring, A K Wojtowicz
Molecular neurobiology, 10.1007/s12035-018-1285-4
PMID:30097849 -
Effects of exposure to 5-MeO-DIPT during adolescence on brain neurotransmission and neurotoxicity in adult rats.
Karolina Noworyta-Sokołowska, Katarzyna Kamińska, Joanna Rzemieniec, Agnieszka Wnuk, Jakub Wojcieszak, Anna Maria Górska, Grzegorz Kreiner, Małgorzata Kajta, Krystyna Gołembiowska
Forensic toxicology, 10.1007/s11419-018-0433-x
PMID:30636982 -
The Effects of Exposure to Mephedrone During Adolescence on Brain Neurotransmission and Neurotoxicity in Adult Rats.
Katarzyna Kamińska, Karolina Noworyta-Sokołowska, Anna Górska, Joanna Rzemieniec, Agnieszka Wnuk, Adam Wojtas, Grzegorz Kreiner, Małgorzata Kajta, Krystyna Gołembiowska
Neurotoxicity research, 10.1007/s12640-018-9908-0
PMID:29713996 -
Prenatal exposure to benzophenone-3 (BP-3) induces apoptosis, disrupts estrogen receptor expression and alters the epigenetic status of mouse neurons.
Agnieszka Wnuk, Joanna Rzemieniec, Ewa Litwa, Władysław Lasoń, Małgorzata Kajta
The Journal of steroid biochemistry and molecular biology, S0960-0760(18)30103-1 10.1016/j.jsbmb.2018.04.016
PMID:29704544
- Artykuł popularnonaukowy "Od narodzin do starości – amorfrutyna B w neuroprotekcji" Karolina Przepiórska
-
Poszukiwanie nowych strategii w leczeniu uszkodzeń mózgu wywołanych niedotlenieniem i niedokrwieniem.
NAUKA, 2016, 3:55-73. Kajta M, Rzemieniec J, Rużyłło W.
-
W jaki sposób występujące w środowisku substancje hormonalnie czynne wpływają na mózg?
Wszechświat, 2012, 113:10-13. Kajta M.
-
Molekularne podstawy działania estrogenów w ośrodkowym układzie nerwowym.
Rozdział w: Szlaki przekazywania sygnałów komórkowych. Pod redakcją I. Nalepy. XXI Zimowa Szkoła Instytutu Farmakologii PAN. Mogilany, 2004, 61-69. Kajta M.
-
Hodowle komórek nerwowych.
Rozdział XVII w: Hodowle komórek i tkanek. Pod redakcją S. Stokłosowej. PWN, Warszawa, 2004, 277-290. Kajta M.
-
Selektywna modulacja receptora PPARγ przez amorfrutynę B jako nowatorskie podejście terapeutyczne wobec wywołanych chemioterapią uszkodzeń komórek mózgu ssaków, Mgr Bernadeta Pietrzak-Wawrzyńska
Grant NCN PRELUDIUM; nr projektu 2023/49/N/NZ7/03640. W trakcie realizacji.
Kierownik grantu: mgr Bernadeta A. Pietrzak-Wawrzyńska,
Opiekun merytoryczny: prof. dr hab. Małgorzata Kajta
-
Selektywna modulacja szlaków sygnałowych receptora PPARγ jako nowa strategia terapeutyczna wobec choroby Alzheimera, Dr Karolina Przepiórska-Drońska
Grant NCN PRELUDIUM; 2022/45/N/NZ7/01418; 2023-2026. W trakcie realizacji.
Kierownik grantu: Karolina Przepiórska
Opiekun merytoryczny grantu: Prof. dr hab. Małgorzata Kajta
-
Selektywna aktywacja szlaków sygnałowych niejądrowych receptorów estrogenowych przez PaPE-1 jako nowe podejście terapeutyczne wobec sporadycznej postaci choroby Alzheimera, Prof. dr hab. Małgorzata Kajta
Grant NCN OPUS; 2020/39/B/NZ7/00974; 2021-2024. W trakcie realizacji.
Kierownik grantu: Małgorzata Kajta
-
Poszukiwanie skutecznych strategii ochrony komórek nerwowych przed niedotlenieniem i niedokrwieniem: Identyfikacja mechanizmów neuroprotekcyjnego działania nowych ligandów receptorów AhR i PPARg w eksperymentalnych modelach udaru., Prof. dr hab. Małgorzata Kajta
Grant NCN OPUS; 2018/31/B/NZ7/01815; 2019-2022. W trakcie realizacji.
Kierownik grantu: Małgorzata Kajta
-
Neurorozwojowe patomechanizmy działania triklokarbanu i dichlorodifenylodichloroetylenu: znaczenie apoptozy i autofagii oraz szlaków angażujących receptory dla estrogenów, węglowodorów aromatycznych i androstanu. , Prof. dr hab. Małgorzata Kajta
Grant NCN OPUS; 2015/19/B/NZ7/02449; 2016-2019.
Kierownik grantu: Małgorzata Kajta
-
Wpływ substancji zaburzającej systemy endokrynne – 4-para-nonylofenolu – na efekty toksyczne przekazywane przez receptory dla ksenobiotyków PXR i CAR w aspekcie neurorozwojowym in vitro i in vivo. , Prof. dr hab. Małgorzata Kajta
Grant NCN PRELUDIUM; 2011/01/N/NZ4/04950; 2011-2014.
Kierownik grantu: Ewa Litwa
Opiekun merytoryczny grantu: Małgorzata Kajta
-
Wpływ selektywnych modulatorów receptorów estrogenowych oraz receptorów węglowodorów aromatycznych na apoptozę komórek nerwowych indukowaną hipoksją/ischemią., Prof. dr hab. Małgorzata Kajta
Grant NCN PRELUDIUM; 2011/01/N/NZ3/04786; 2011-2014
Kierownik grantu: Joanna Rzemieniec
Opiekun merytoryczny grantu: Małgorzata Kajta
-
Neuroprotekcyjny potencjał fitoestrogenów w neurorozwojowych modelach hipoksji i ekscytotoksyczności. , Prof. dr hab. Małgorzata Kajta
Grant MNiSW; N N401 572138; 2010-2013.
Kierownik grantu: Małgorzata Kajta
-
Zadanie badawcze 2.3: Znaczenie szlaków angażujących receptory estrogenowe oraz receptory węglowodorów aromatycznych i kwasu retinowego w neurorozwojowych patomechanizmach depresji. , Prof. dr hab. Małgorzata Kajta
Grant Depresja-Mechanizmy-Terapie (DeMeTer) współfinansowany ze środków Unii Europejskiej z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka - Narodowa Strategia Spójności, 2007-2013; POIG.01.01.02-12-004/09; 2010-2014.
Kierownik zadania badawczego 2.3: Małgorzata Kajta
-
Rola dioksyn i receptorów węglowodorów aromatycznych w apoptozie komórek nerwowych: mechanizmy i strategie ochronne. , Prof. dr hab. Małgorzata Kajta
Grant MEiN; 2P05A 123 30; 2006-2009.
Kierownik grantu: Małgorzata Kajta
-
I miejsce w konkursie na artykuł popularnonaukowy "Od narodzin do starości – amorfrutyna B w neuroprotekcji" - organizator konkursu: Dyrekcja Instytutu Farmakologii im. Jerzego Maja w Krakowie. , Dr Karolina Przepiórska-Drońska
Czwartek, 30 Września 2021 -
Zespołowa Nagroda Wydziału V Nauk Medycznych Polskiej Akademii Nauk za cykl publikacji. , Prof. dr hab. Małgorzata Kajta
Czwartek, 22 Listopada 2018 -
Nagroda Fundacji im. J. i J. Supniewskich za osiągnięcia naukowe. , Prof. dr hab. Małgorzata Kajta
Środa, 25 Lutego 2004
Prof. dr hab. Małgorzata Kajta
Telefon: +48 12 6623235E-mail: kajta@if-pan.krakow.pl
Zainteresowania badawcze
Techniki badawcze
Słowa kluczowe
- 3,3’- diindolometan
- ADHD
- apoptoza
- asfiksja
- autofagia
- bazedoksifen
- benzofenon-3
- biologia molekularna
- choroba Alzheimera
- daidzeina
- DDE
- DDT
- depresja
- ekscytotoksyczność
- ekspresja genów
- epigenetyka
- farmakoterapia
- fitoestrogeny
- genisteina
- hipokamp
- hipoksja
- hormony
- ischemia
- ischemia (niedokrwienie)
- komórki macierzyste
- kora czołowa
- metylacja DNA
- mikromacierze
- mikroskopia fluorescencyjna
- mikroskopia konfokalna
- miRNA
- modele zwierzęce
- nekroza
- neurodegeneracja
- neurogeneza
- neuroprotekcja
- neurotoksyczność
- niedotlenienie
- pestycydy
- pierwotne hodowle neuronów
- raloksifen
- receptor węglowodorów aromatycznych - AhR
- receptory aktywowane proliferatorami peroksysomów - PPAR
- receptory dla ksenobiotyków
- receptory estrogenowe
- receptory estrogenowe - ER
- receptory retinoidowe typu X - RXR
- receptory związane z białkiem G
- selektywne modulatory receptora węglowodorów aromatycznych - SAhRM
- selektywne modulatory receptorów estrogenowych - SERM