Skala Inwazyjności badań na żywych kręgowcach

plik w formacie RTF

Ocena stopnia inwazyjności realizowanych procedur jest jednym z podstawowych elementów opinii wydawanych przeza lokalne komisje etyczne. Służy temu Skala Inwazyjności badań na żywych kręgowcach. Ma ona na celu dokonanie oceny oraz ujednolicenie i zobiektywizowanie sposobu oceniania inwazyjności procedur proponowanych we wnioskach. Ponieważ nie ma na razie metody kwantyfikacji doznań (w tym cierpienia), Skala opiera się na przykładach i nie zawsze pozwala na jednoznaczne rozróżnienie między dwoma kolejnymi stopniami inwazyjności (np. między 2 i 3, albo 3 i 4). Przykłady użyte jako ilustracje poszczególnych stopni inwazyjności mają więc przede wszystkim charakter orientacyjny. Na podstawie doswiadczeń innych krajów można jednak sądzić, że Skala Inwazyjności znacznie ograniczy dowolność ocen, co zapobiegnie ich skrajnym rozbieżnościom.

Przy określaniu stopnia inwazyjnosci należy uwzględnić:

Skala jest modyfikacją kategorii inwazyjnosci wypracowanych przez The Scientists' Center for Animal Welfare (Bethesda, Maryland, USA) (Fraser, 1990; Orlans, 1993) oraz przez Menora i Reida (1994) dla Australian and New Zealand Council for the Care of Animals in Research and Teaching(ANZCCART).

Stopień 1

Procedury nieinwazyjne, w których żadne ze zwierząt uczestniczących w eksperymencie nie jest narażone na cierpienie lub jakikolwiek uszczerbek na zdrowiu. W szczególności behawioralne obserwacje mał1ych zwierząt w zamknięciu, łącznie ze stosowaniem behawioralnych testów na zwierzętach nie poddawanych żadnym zabiegom.

Warunki dopuszczalności projektu: zapewnienie zwierzętom dobrych warunków bytu (w tym wody, pokarmu i możliwości ruchu), bezpieczeństwa oraz humanitarnego traktowania po zakończeniu projektu.

Stopień 2

Procedury powodujące lekki chwilowy ból, stres lub długotrwały lekki dyskomfort, w szczególności: chwilowe (do kilku minut) unieruchomienie w celu dokonania obserwacji lub prostego zabiegu; pobieranie krwi; wstrzyknięcia dożylne, podskórne, domięśniowe, dootrzewnowe lub doustne nietoksycznych substancji; uśmiercanie (eutanazja) standardowymi metodami, które powodują natychmiastową, prawie bezstresową utratę świadomości (np. dekapitacja po podaniu środków uspokajających albo lekkim znieczuleniu, przedawkowanie środków uspokajających); terminalne doświadczenia pod głęboką narkozą i inne.

Warunki dopuszczalności projektu: jak dla stopnia 1, oraz odpowiednie umiejętności techniczne i uprawnienia personelu odpowiedzialnego za wykonanie doświadczeń.

Stopień 3

Procedury powodujące umiarkowany ból/stres, w szczególności: wprowadzenie drenu lub kateteru z lokalnym znieczuleniem; drobne zabiegi chirurgiczne w znieczuleniu (pobranie wycinka czyli biopsja, otwarcie jamy otrzewnowej, usunięcie gonad); wstrzyknięcia dosercowe i do klatki piersiowej; unieruchomienie na 15-60 minut bez podania środków uspokajających lub znieczulenia; narażanie na szkodliwe, stresujące bodźce, ale z możliwością ucieczki; i inne.

Warunki dopuszczalności projektu: jak dla stopnia 2, oraz uzasadnienie narażania zwierząt na poważny chwilowy albo długotrwały, ale umiarkowany ból/stres.

Stopień 4

Procedury powodujące silny ból/stres i zwykle nieodwracalne uszkodzenie ciała i funkcji psychicznych, w szczególności: przywracanie do świadomości i utrzymywanie przy życiu zwierząt okaleczonych po poważnych zabiegach chirurgicznych (dokonanych pod narkozą); testy toksykologiczne i wywoływanie śmiertelnych chorób (np. choroby popromiennej, śmiertelnych chorób zakaźnych i dziedzicznych) z humanitarnym zakończeniem (humane endpoint); stosowanie pełnego adjuwantu Freunda; wywoływanie zaburzeń organizacji czuciowo-ruchowej i ciężkich zaburzeń psychicznych (np. przez trwała izolację matki od młodych); wystawianie na szkodliwe, silnie stresujące bodźce bez możliwości ucieczki; długotrwałe (wielogodzinne i dłuższe) unieruchomienie; i inne.

Warunki dopuszczalności projektu: jak dla stopnia 3, oraz uzasadnienie narażania zwierząt na ostre cierpienia i trwałe kalectwo bez możliwości albo przy niewielkiej możliwości kompensacji cierpień.

Stopień X

Niedopuszczalne procedury powodujące skrajne cierpienia, w szczególności: używanie kurary i pokrewnych substancji do unieruchomiania zwierząt bez znieczulenia; zadawanie ran i oparzeń bez znieczulenia; doprowadzanie do śmierci przez zatrucie (np. strychniną), przez odwodnienie lub głodzenie, przez działanie temperatury i ciśnienia; wywoływanie ostrych psychoz (np. przez narażanie unieruchomionych zwierząt na ostry stres, zastąpienie matki “karzącym” fantomem) i agonistycznych zachowań prowadzących do okaleczeń i śmierci; i inne.

Zezwala się na wykonywanie procedur zakwalifikowanych do stopnia inwazyjności X, jeśli ich przeprowadzanie jest dopuszczane przepisami szczególnymi. W takim wypadku opinię wydaje Krajowa Komisja Etyczna.


Źródła literaturowe:

Fraser, A. F. (1990) An analysis of suffering. Strony 217-229 w: B. E. Rollin & M. L. Kessel (eds.) The Experimental Animal in Biomedical Research, Vol. 1, CRC Press, Boca Raton.

Orlans, F. B. (1993) In the Name of Science. Issues in Responsible Animal Experimentation. Oxford University Press, New York.

Menor, D. J., Reid, C. S.W. (1994) Concepts of animal well-being and predicting the impact of procedures on experimental animals. Strony 3-18 w: Improving the Wellbeing of Animals in the Research Environment. Australian and New Zealand Council for the Care of Animals in Research and Teaching (ANZCCART), Glen Osmond, South Australia.


Ostatnia aktualizacja: Kraków, styczeń 2002, W. Zajączkowski